Academisch schrijven: plagiaat, citeren, parafraseren

Redenen om bronnen te noemen

Er zijn verschillende redenen om te verwijzen naar literatuur, maar de belangrijkste is de controleerbaarheid. Dankzij de verwijzingen kan de lezer nagaan of de informatie deugdelijk is weergegeven. Als schrijver laat je op deze manier zien dat de informatie niet is verzonnen, maar overgenomen is uit betrouwbare bronnen. Bovendien geef je andere onderzoekers de eer die ze verdienen en wijs je de lezer op andere, interessante publicaties. 

Er bestaan verschillende systemen voor het presenteren van bronvermeldingen. De bekendste zijn APA, MLA en Chicago. Oefen met studenten het systeem dat gangbaar is binnen jouw vakgebied en leer ze consequent te zijn. Een goede bronvermelding moet de lezer antwoord geven op de volgende vragen: 

• Wie heeft dit geschreven? (auteur) 
• Wat is de exacte titel? (titel tijdschriftartikel/boek) 
• Wanneer is de publicatie verschenen? (jaar) 
• Waar is het gepubliceerd? (Voor boeken: naam uitgever. Voor tijdschriftartikelen: naam tijdschrift, jaargang, aflevering, pagina’s) 
• Waar is het gepubliceerd? (Voor boeken: naam uitgever. Voor tijdschriftartikelen: naam tijdschrift, jaargang, aflevering, pagina’s)

Plagiaat

Wanneer de bronvermelding ontbreekt, is er sprake van plagiaat. Dat is ook het geval wanneer de bronvermelding onvolledig of niet correct is. Het is dus belangrijk dat studenten heel precies leren annoteren én dat ze weten wanneer er sprake is van plagiaat. 

Onder plagiaat wordt in ieder geval verstaan:  

• het gebruiken of overnemen van andermans teksten, gegevens of ideeën zonder bronvermelding of zonder volledige en correcte bronvermelding;
• het presenteren als eigen werk of eigen gedachten van de structuur dan wel het centrale gedachtegoed uit bronnen van derden;
• het overnemen van werk van medestudenten en dit laten doorgaan voor eigen werk. In dat geval is de student die toestaat dat iemand zijn werk overneemt, medeplichtig. 

Ook als de bronvermelding niet volledig of correct is, of (bijna) letterlijke citaten niet duidelijk aangegeven zijn, of het hergebruik van eerder ingediende teksten zonder correcte bronvermelding is, wordt als plagiaat gezien 

Besef dat ook aan samenwerkingen risico’s kleven. Studenten mogen niet zonder toestemming samenwerken en als samenwerken wel is toegestaan, zijn beide auteurs verantwoordelijk indien er door een van de auteurs plagiaat wordt gepleegd en de ander dat had kunnen of moeten weten. 

Plagiaat kent dus verschillende gedaantes, waaronder:

1. het woord voor woord, dus letterlijk, het werk van iemand anders of een tool overnemen en het indienen als eigen werk; 
2. het werk van iemand anders of van een tool overnemen (of ietwat aanpassen) en indienen als eigen werk; 
3. zelfplagiaat: het gebruiken van eigen eerder werk zonder de bronnen correct te vermelden of het recyclen van eerder, bij een andere cursus of studie, ingeleverd eigen werk; 
4. het verwijzen naar een niet-bestaande bron of naar de verkeerde bron (d.w.z. een bron die wel bestaat, maar die niet de tekst of het idee bevat waarnaar verwezen wordt); 
5. een overdaad aan citaten en verwijzingen waardoor het eigen aandeel te gering is. 

Bij al die vormen maakt het feitelijk niet uit of plagiaat bewust of onbewust tot stand is gekomen. Studenten moeten zich dus goed bewust zijn van de risico’s. Wijs studenten erop dat ze een citaat niet uit de context mogen halen en altijd voor duiding moeten zorgen. Het is belangrijk dat ze de functie van het citaat toelichten.  

Een citaat bestaat dus altijd uit de volgende elementen: 

• De bron in een signalerende zin of een voetnoot; 
• Het citaat zelf tussen aanhalingstekens; 
• De tag die het citaat van uitleg of interpretatie voorziet. 

Stephen C. Pepper noemt dit fenomeen “cumulative collaboration of evidence”. (Pepper, 1961, p. 49). Dit betekent … etc.