Academisch schrijven: het schrijfproces

Zorg dat studenten oog krijgen voor zaken die om opheldering vragen, die lijken te botsen met andere uitspraken of waar binnen het vakgebied nog discussie over gaande is. Dat kan door ze analyses te laten maken van de tekst(en) en door ze kritische vragen te leren stellen.
Denk goed na over de vraag of je studenten zelf een onderwerp laat kiezen of dat je ze een onderwerp (en literatuur) aanbiedt. Aan het begin de studie is het wenselijk studenten op weg te helpen met een onderzoeksvraag (of onderwerp) en ze voorgeschreven literatuur aan te bieden (die ze dan zelf moeten aanvullen).

Het is zaak dat studenten weten aan welke voorwaarden een goede centrale vraag moet voldoen. Bespreek de eisen met de studenten: is het doel duidelijk, is het onderwerp goed afgebakend, is de vraag toetsbaar en het onderzoek haalbaar? Is de vraag open, neutraal en concreet geformuleerd?

Als de onderzoeksvraag geformuleerd is, is het zaak heel precies de deelvragen te formuleren en zo de lijn naar het antwoord uit te zetten. Wijs studenten op de relevantie van de deelvragen: ze helpen bij de selectie van de literatuur en bij het structureren van de tekst. Goede deelvragen voorkomen enerzijds hiaten en overlappingen en anderzijds irrelevante informatie.

• Wijzen de deelvragen je de weg naar de informatie die je nodig hebt om je centrale vraag te beantwoorden?
• Is de beantwoording van elke deelvraag noodzakelijk voor de beantwoording van je centrale vraag? (Is alle informatie relevant?)
• Bouwen de deelvragen logisch op elkaar voort?
• Leiden de antwoorden op je deelvragen uiteindelijk tot een volledig en deugdelijk antwoord op je hoofdvraag? (Vallen er geen gaten?)

Natuurlijk mag of moet er in alle fasen van het onderzoek nog aan de inleiding geschaafd worden, maar neem afstand van het idee dat de inleiding ook achteraf opgesteld kan worden. Zonder goede uitgangspunten is het onderzoek gedoemd te mislukken en je wilt dat studenten (leren) gestructureerd en objectief te werk gaan. Zorg dat studenten grip krijgen op hetgeen ze gaan onderzoeken, waarom ze dat doen en hoe ze dat zullen gaan doen.
Het helpt om studenten goed na te laten denken over hun deelvragen: hoe beter ze weten welke informatie ze nodig hebben, hoe gerichter ze kunnen zoeken. Dat houdt ook in dat studenten hun vraag en deelvragen zo precies mogelijk formuleren: wanneer ze iets gaan ‘behandelen’ of als ze ‘ergens op ingaan’ of als er ‘iets aan bod komt’ weet je als lezer nog steeds niet wat je precies kunt verwachten. In de meeste gevallen weet de schrijver dan zelf ook (nog) niet wat de plannen zijn.

In het begin van de studie moeten studenten nog leren (hoe ze kunnen beoordelen) welke bronnen relevant en wetenschappelijk verantwoord zijn.

Ook wanneer er literatuur wordt voorgeschreven, is het belangrijk te bespreken waarom die relevant is en op welke wijze studenten publicaties kunnen vinden en wegen. Daarbij kunnen de auteur, de publicatie, de actualiteit, reviews, gebruik van bronnen, de meerwaarde t.o.v. andere bronnen, de argumentatie etc. aandachtspunten zijn.

In het begin van de leerlijn zal er aandacht moeten zijn voor de referentiewijze die binnen het vakgebied gangbaar is. Leg het belang van verwijzen en de regels uit. (Zie ook Plagiaat en Omgang met bronnen.) Besteed daarbij ook aandacht aan het verschil tussen citeren en parafraseren en maan studenten aan te parafraseren.

Studenten vinden het lastig om de deugdelijkheid van argumenten te beoordelen. Leer ze om bij belangrijke publicaties de argumentatiestructuur bloot te leggen en om aan de hand van kritische vragen de argumenten te beoordelen. Alleen dan kunnen ze bepalen wat van een theorie of visie overeind blijft en welke consequenties dat heeft voor hun eigen onderzoek.

Zorg dat studenten ook bij hun eigen tekst de antwoorden op hun deelvragen in kaart kunnen brengen. Als ze een (voorlopig) antwoord op hun onderzoeksvraag hebben gevonden, is het zaak of dat (voorlopige) standpunt voldoende onderbouwd wordt. Laat ze hun eigen argumenten nog eens tegen het licht houden. Zorg dat hun afweging van alle argumenten (pro en contra) een duidelijke plaats in het werkstuk krijgt.

In de tekst moet op alle niveaus de opbouw duidelijk zijn. De argumentatiestructuur geeft weer op welke manier de deelvragen worden beantwoord en dus welke lijn in een hoofdstuk of paragraaf gevolgd zal worden. Zie erop toe dat alle hoofdstukken en paragrafen een logisch indelingsprincipe krijgen en dat ook de informatie binnen de hoofdstukken, paragrafen en subparagrafen in inhoudelijk samenhangende tekstgedeeltes en alinea’s wordt gepresenteerd. Door gebruik te maken van titels, leeswijzer, conclusie, in- en uitleidingen per hoofdstuk, alineaopbouw, indicatoren, wordt de opbouw nog duidelijker.

Zorg dat de conclusie een korte terugblik wordt, zonder nieuwe informatie. Vanzelfsprekend is er wel plaats voor discussiepunten en eventuele aanbevelingen voor vervolgonderzoek.

Zorg dat het taalgebruik correct is. Ga na of de informatiedichtheid in orde is. Help studenten zinnen begrijpelijker te maken door ze te wijzen op obstructies (zoals ingewikkelde woorden, vage begrippen, onduidelijke verwijzingen, tangconstructies, dubbele ontkenningen, lijdende vorm en naamwoordstijl). Wijs studenten op het belang van een academisch register. Is het taalgebruik neutraal, objectief en genuanceerd? Is de toon ook consequent?

Zorg dat studenten voldoende, bruikbare feedback krijgen, zowel van hun peers als van de docent. Zie ook “Feedback geven en krijgen’’