Positionality statement
Zelfreflectie in de syllabus: het positionality statement
Steeds vaker wordt in het kader van inclusief onderwijs gesproken over een positionality statement. In zo’n statement reflecteer je als docent of vakcoördinator op de manier waarop bepaalde keuzes die je hebt gemaakt in de syllabus verbonden zijn met je eigen sociaal-culturele en disciplinaire ingesteldheid. Je kunt een positionality statement uitschrijven en publiceren in je studiehandleiding of op canvas, of tijdens de eerste bijeenkomst met je studenten bespreken.
Of je überhaupt een statement deelt en hoeveel je daarin vrijgeeft, is uiteraard een eigen keuze. Maar wat is positionaliteit, en welke vragen zijn van belang bij een zelfreflectie over je onderwijsontwerp, welk soort onderwerpen horen thuis in een positionality statement?
Wat is positionaliteit?
De positionaliteit van een docent verwijst naar het specifieke wereldbeeld van die docent – zoals persoonlijke overtuigingen, sociaal-economische positie, culturele achtergrond, en disciplinaire gewoontes – dat mogelijk invloed heeft op het maken van bepaalde keuzes in de syllabus. In de wetenschap is het belang van zelfreflectie door de onderzoeker al meer algemeen bekend, maar ook het onderwijs heeft baat bij transparantie omtrent relevante perspectieven die sturend zijn geweest in het ontwerp van een vak. Er kunnen namelijk expliciet en impliciet allerlei machtsdynamieken meespelen bij de keuze van het onderwerp, het definiëren van leerdoelen, het selecteren van het leesmateriaal, de didactiek en toetsingsmethodes. In een positionality statement ben je daar transparant over: het stimuleert openheid en onderlinge communicatie, en vergroot daardoor de inclusie in je onderwijs.
Ken je impliciete vooroordelen
Vaak zijn we ons niet bewust van de vooroordelen die we met ons meedragen: iedereen heeft ze en je kunt niet volledig onbevooroordeeld door het leven. Maar het is wel belangrijk dat je stilstaat bij het soort vooroordelen die jouw taken en verantwoordelijkheden als docent negatief beïnvloeden.
Een overzicht van de meest voorkomende impliciete voordelen die invloed kunnen hebben in het onderwijs
- De affinity bias impliceert dat we mensen die op ons lijken (i.e. waar we een affiniteit mee hebben of voelen: dit kan heel breed zijn) positiever beoordelen;
- Het halo-effect ontstaat wanneer de eerste indruk van een persoon erg positief (of negatief) is en nog een lange tijd blijft doorwegen;
- Perception bias ontstaat wanneer bepaalde stereotypen onze perceptie beïnvloeden (denk bijvoorbeeld aan gender, leeftijd, etniciteit, sociale klasse, etc.);
- Confirmation bias houdt in dat beslissingen en conclusies over mensen gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen en verwachtingen;
- Bij groupthink, tenslotte, weegt de collectieve consensus zwaarder dan een kritische blik: de mening van de groep is dan leidend (Gordon, 2022).
Het verborgen curriculum
Het diversifiëren van je syllabus begint bij een goede reflectie over je ingesteldheid als docent en over het zogenaamde “verborgen curriculum”: dat is een reeks afspraken die “aangeleerd zijn zonder openlijk bedoeld te zijn” (Martin, 1983) – officieuze en ongeschreven regels die naast het officiële curriculum meebepalen wat studenten leren.
Vragen die je bijvoorbeeld jezelf bij zo’n reflectie kunt stellen
- Hoe is ‘kennis’ gedefinieerd in jouw veld: wie bepaalt wat kennis is, en maak je ruimte in je leeslijst voor minder dominante stemmen?
- Waar baseer je je leerdoelen op?
- Hoe ziet jouw ideale student eruit, welke waarde hecht je aan bepaald gedrag?
- Hebben eventuele impliciete vooroordelen een invloed op het ontwerp van je vak?
- Wat voor groepssfeer wil je cultiveren, en zie je dit terug in je syllabus (activiteiten, opdrachten, student-docent verhouding)?
Ook zonder expliciet statement is een zelfreflectie toch aan te raden wanneer je je vak ontwerpt: “een reflectie op je positionaliteit als docent kan een positieve invloed hebben op het studiesucces van studenten, vooral als je nadenkt over hoe je eigen ervaringen vormgeven aan wat je doet in de les en hoe die acties het succes van studenten, die vaak heel andere levenservaring hebben, wel of niet ondersteunen” (Harrington, 2020). Een goede zelfreflectie bij het ontwerpen van je vak kan dus leiden tot meer studiesucces bij je studenten!
Het positionality statement
Het gebeurt steeds vaker dat docenten bepaalde keuzes en hun ingesteldheid in de studiehandleiding toelichten in de vorm van een personality statement. Je kunt er ook voor kiezen deze tijdens de eerste werkgroep te bespreken.
De volgende onderwerpen kunnen je helpen zo’n statement uit te werken
- Met welke sociale identiteiten identificeer je je (denk aan: etniciteit, gender, seksuele geaardheid, leeftijd sociale klasse, religie, aan of afwezigheid van fysieke of mentale beperkingen etc.); hoe beïnvloeden deze individuele aspecten de manier waarop je doceert?
- Wat voor training en ervaringen heb ik opgedaan? Hoe hebben die mij professioneel gevormd, en hebben die een impact op de manier waarop studenten zich wel/niet kunnen vinden in mijn manier van lesgeven?
- Waar “ken” ik van? In welke wetenschappelijke discipline ben ik geschoold, en welke rol heeft mijn discipline gespeeld bij het rechttrekken of versterken van maatschappelijke ongelijkheden? Hoe draag ik hier zelf als wetenschapper/docent aan bij?
- Welke aspecten van mijn identiteit, ervaringen en wereldbeeld hebben invloed op mijn onderwijsvisie, vak ontwerp, didactiek, en onderzoek? (Harrington, 2022)
Bronnen
- Gordon, S. (2022). “Unconscious Bias,” Linkedin.com, https://www.linkedin.com/learning/unconscious-bias-14822310?trk=course_title&upsellOrderOrigin=default_guest_learning.
- Harrington, Ch. (2022). “Reflect on Your Positionality to Ensure Student Success,” Inside Higher Ed, 25 Januari 2022, https://www.insidehighered.com/advice/2022/01/26/successful-instructors-understand-their-own-biases-and-beliefs-opinion.
- Martin, J. (1983). “What should we do with a hidden curriculum when we find one?” In Ed. Giroux, H. and Purpel, D. The Hidden Curriculum and Moral Education. Berkeley, California: McCutchan Publishing Corporation: pp. 122-139.
