Hot Moments: moeilijke momenten in de les

Studenten kunnen zichzelf beter uiten wanneer je als docent controle hebt over de situatie. Neem ook de tijd om jezelf te herpakken: studenten nemen de houding van een docent vaak over en kunnen zo ook op hun beurt pauze nemen en op adem komen.  

Zelfs wanneer een opmerking een persoonlijke aanval lijkt, is deze meestal niet gericht tegen jou als persoon maar eerder tegen jou als docent in een autoriteitsfunctie. Door dit verschil tussen het persoonlijke en professionele in gedachten te houden, kun je ook de positie van een student beter begrijpen: studenten spreken vaak vanuit hun specifieke sociaaleconomische positie, en achter een mening schuilt dus vaak een bredere problematiek. Vraag jezelf af: “wat is de sub-tekst van deze mening? Wat is de student echt aan het zeggen, waarom speelt dit überhaupt en waarom precies nu?”  

Maak vanaf het begin duidelijke afspraken met je studenten over het voeren van discussies, of indien nodig maak je deze op het moment zelf. Sta in ieder geval geen persoonlijke aanvallen toe, en stel afspraken vast die een open discussie faciliteren: sta open voor diverse standpunten en vraag studenten hun punt duidelijk te beargumenteren. Geef duidelijke grenzen aan: verwijs desnoods naar de UvA gedragscode, en maak duidelijk dat er geen ruimte is voor racistische, seksistische of onderdrukkende mensbeelden en opzettelijke beledigingen; vermijd veralgemeningen. 

Het maken van duidelijke afspraken zorgt ook voor duidelijkheid rondom onderwerpen die niet bespreekbaar zijn: opmerkingen en gedragingen die volgens de gedragscode onacceptabel zijn, behoeven zeker geen uitgebreide discussie (zie figuur 1). Het benoemen van het probleem binnen de leeromgeving en een eventuele doorverwijzing (naar je eigen spreekuur/moment na de les, en/of indien nodig naar de sociale veiligheid adviseur) volstaat in dit geval. Wanneer het onderwerp zich wél tot een vruchtbare discussie leent, kan een docent er eventueel ook voor kiezen de discussie uit te stellen naar een later moment. Benadruk in dat geval dat het belang van het onderwerp en van een uitgebreidere bespreking ervan: op die manier hebben studenten het gevoel dat moeilijke onderwerpen bespreekbaar zijn, en dat bepaalde standpunten en gevoeligheden niet onopgemerkt blijven.  

Ken je eigen vooroordelen, je gevoeligheden en stokpaardjes. Door actieve zelfreflectie kom je als docent minder snel voor verassingen te staan: zelfkennis is een goede voorbereiding op het onverwachte, omdat je ook je eigen reacties en strategie hierop kunt afstemmen.  

Neem het punt uit handen van de student, en verbreed de discussie naar een algemener niveau. Bijvoorbeeld: “Veel mensen delen deze mening. Waarom is dat zo, wat zijn hun beweegredenen?” of “Waarom hebben mensen die het niet eens zijn hier een andere mening over?” Op deze manier bescherm je de student in kwestie, terwijl je anderen die het oneens zijn, stimuleert de discussie aan te gaan en hun standpunten te uiten.    

Neem dit eventueel op als actief onderdeel in de les. Vraag studenten te luisteren naar het andere standpunt, vragen te stellen, en dan het standpunt te herhalen en te onderbouwen. Deze oefening kan van de moeilijkste momenten een interessant leermoment maken.    

Vraag studenten over het voorval te schrijven, tijdens of na de les. Dit kan een moment van rust en reflectie inlassen waarna je de discussie over het thema kunt openen. Je kunt ze vragen onderzoek te doen naar het onderwerp en een meer uitgewerkt essay vragen of een opdracht rond het innemen van tegengestelde standpunten uitwerken.  

Soms kan het nodig zijn studenten na de les aan te spreken, zeker de studenten die het middelpunt van zo’n hot moment zijn geweest. Je kunt hen zo helpen deze ervaring als verrijkend te zien–verrijkend over zichzelf, anderen, andere mogelijke standpunten, het onderwerp in het algemeen en over hoe zij hun mening kunnen uiten en gehoord worden, zelfs door mensen die het oneens zijn. Deze gesprekken kunnen ervoor zorgen dat studenten zich niet geviseerd voelen en met een open instelling en leergierig naar de les blijven komen.