Hot Moments: moeilijke momenten in de les

Kunnen studenten tijdens de werkgroep zeggen wat ze willen, ook als dit een ander kwetst – en hoe ga je daar als docent mee om?  Hoe garandeer je dat discussies in de les in alle vrijheid én met onderling respect gevoerd kunnen worden? 

Steeds vaker krijgen docenten en studenten tijdens de les te maken met ongemakkelijke, dan wel onveilige situaties waarbij de opvatting van de ene botst met de integriteit van een ander. Bij zo’n heated, offensive, tense (hot) moment ontspoort de les en kan je als docent al snel met je mond vol tanden komen te staan: op zo’n moment kunnen “de emoties van mensen – die vaak botsen – oplopen tot op een punt dat het onderwijs in gedrang komt. Dit kan voorkomen tijdens discussies rondom onderwerpen waar mensen persoonlijk mee begaan zijn, of ten gevolge van een klasdynamiek in eender welke discipline” (Warren 2006). Daarnaast kan een slecht besproken onderwerp de groep nog meer polariseren, en daardoor meer kwaad aanrichten dan goed. Confrontatie en discussie zijn echter cruciaal in de wetenschap en in het onderwijs, en juist daarom kunnen hot moments opgepikt worden als verrijkende leermomenten: in een meer confronterende didactiek, kan dialoog voor een verbreding van het bewustzijn zorgen. Het is daarvoor van groot belang dat de discussie rond gevoelige onderwerpen bewust wordt gefaciliteerd in een respectvolle en inclusieve dialoog, waarin ruimte wordt gecreëerd voor verschillende en zelfs tegengestelde perspectieven.  

Veilige leeromgeving

In de geesteswetenschappen worden vaak onderwerpen bestudeerd die rechtstreeks verband houden met de diverse culturele identiteiten van onze studenten, en juist daarom kunnen kwetsende opmerkingen tijdens klasdiscussies de sociale veiligheid in gedrang brengen. Daarnaast wordt de persoonlijke inbreng van studenten vaak gezien als essentieel voor kritisch denken, een vaak nagestreefd leerdoel in ons onderwijs. Alleen, niet iedereen is even vrij om te spreken en sommige standpunten kwetsen een ander: in plaats van een egalitaire safe space, is ook het klaslokaal een weerspiegeling van maatschappelijke ongelijkheden (Harlap 2013). Het is echter de verantwoordelijkheid van de docent om een veilige leeromgeving te verzorgen waarin ruimte is voor afwijkende en tegengestelde standpunten, en waarin intellectueel ongemak juist wordt gezien als een waardevol leermoment.   

Tips voor het omgaan met hot moments   

Botsende meningen, culturele verschillen, vooroordelen en uitsluiting, stilgezwegen standpunten, of ongemakkelijke handelingen (Ramdas, Slootman, & Van Oudenhoven-Van Der Zee 2019): het zijn veel voorkomende omstandigheden voor hot moments in het onderwijs. Hieronder staan enkele tips voor het omgaan met hot moments en het behouden van een veilige leeromgeving (Warren 2006).  

 

Neem even ademruimte

Studenten kunnen zichzelf beter uiten wanneer je als docent controle hebt over de situatie. Neem ook de tijd om jezelf te herpakken: studenten nemen de houding van een docent vaak over en kunnen zo ook op hun beurt pauze nemen en op adem komen. 

Neem opmerkingen niet persoonlijk

Zelfs wanneer een opmerking een persoonlijke aanval lijkt, is deze meestal niet gericht tegen jou als persoon maar eerder tegen jou als docent in een autoriteitsfunctie. Door dit verschil tussen het persoonlijke en professionele in gedachten te houden, kun je ook de positie van een student beter begrijpen: studenten spreken vaak vanuit hun specifieke sociaaleconomische positie, en achter een mening schuilt dus vaak een bredere problematiek. Vraag jezelf af: “wat is de sub-tekst van deze mening? Wat is de student echt aan het zeggen, waarom speelt dit überhaupt en waarom precies nu?”  

Zorg voor duidelijke afspraken en stel grenzen

Maak vanaf het begin duidelijke afspraken met je studenten over het voeren van discussies, of indien nodig maak je deze op het moment zelf. Sta in ieder geval geen persoonlijke aanvallen toe, en stel afspraken vast die een open discussie faciliteren: sta open voor diverse standpunten en vraag studenten hun punt duidelijk te beargumenteren. Geef duidelijke grenzen aan: verwijs desnoods naar de UvA gedragscode, en maak duidelijk dat er geen ruimte is voor racistische, seksistische of onderdrukkende mensbeelden en opzettelijke beledigingen; vermijd veralgemeningen. 

Niet elk beladen onderwerp geeft aanleiding tot dialoog

Het maken van duidelijke afspraken zorgt ook voor duidelijkheid rondom onderwerpen die niet bespreekbaar zijn: opmerkingen en gedragingen die volgens de gedragscode onacceptabel zijn, behoeven zeker geen uitgebreide discussie (zie figuur 1). Het benoemen van het probleem binnen de leeromgeving en een eventuele doorverwijzing (naar je eigen spreekuur/moment na de les, en/of indien nodig naar de sociale veiligheid adviseur) volstaat in dit geval. Wanneer het onderwerp zich wél tot een vruchtbare discussie leent, kan een docent er eventueel ook voor kiezen de discussie uit te stellen naar een later moment. Benadruk in dat geval dat het belang van het onderwerp en van een uitgebreidere bespreking ervan: op die manier hebben studenten het gevoel dat moeilijke onderwerpen bespreekbaar zijn, en dat bepaalde standpunten en gevoeligheden niet onopgemerkt blijven.  

Ken jezelf

Ken je eigen vooroordelen, je gevoeligheden en stokpaardjes. Door actieve zelfreflectie kom je als docent minder snel voor verassingen te staan: zelfkennis is een goede voorbereiding op het onverwachte, omdat je ook je eigen reacties en strategie hierop kunt afstemmen.  

Ontlast de student

Neem het punt uit handen van de student, en verbreed de discussie naar een algemener niveau. Bijvoorbeeld: “Veel mensen delen deze mening. Waarom is dat zo, wat zijn hun beweegredenen?” of “Waarom hebben mensen die het niet eens zijn hier een andere mening over?” Op deze manier bescherm je de student in kwestie, terwijl je anderen die het oneens zijn, stimuleert de discussie aan te gaan en hun standpunten te uiten.    

Vraag van studenten dat ze elkaars standpunten begrijpen

Neem dit eventueel op als actief onderdeel in de les. Vraag studenten te luisteren naar het andere standpunt, vragen te stellen, en dan het standpunt te herhalen en te onderbouwen. Deze oefening kan van de moeilijkste momenten een interessant leermoment maken.    

Ontwerp een schrijfopdracht

Vraag studenten over het voorval te schrijven, tijdens of na de les. Dit kan een moment van rust en reflectie inlassen waarna je de discussie over het thema kunt openen. Je kunt ze vragen onderzoek te doen naar het onderwerp en een meer uitgewerkt essay vragen of een opdracht rond het innemen van tegengestelde standpunten uitwerken. 

Nazorg: spreek je studenten aan

Soms kan het nodig zijn studenten na de les aan te spreken, zeker de studenten die het middelpunt van zo’n hot moment zijn geweest. Je kunt hen zo helpen deze ervaring als verrijkend te zien–verrijkend over zichzelf, anderen, andere mogelijke standpunten, het onderwerp in het algemeen en over hoe zij hun mening kunnen uiten en gehoord worden, zelfs door mensen die het oneens zijn. Deze gesprekken kunnen ervoor zorgen dat studenten zich niet geviseerd voelen en met een open instelling en leergierig naar de les blijven komen.  

 

 

Onder invloed van (sociale) media, en omwille van een mogelijke directe betrokkenheid bij studenten, kunnen ook gebeurtenissen uit de actualiteit leiden tot hoogoplopende spanningen in de collegezaal. Het is belangrijk dat studenten ervaren dat wat ze tijdens de les bespreken rechtstreeks in verband staat met de wereld buiten de universiteit, en daarom zijn ook gesprekken rond gevoelige, actuele onderwerpen vaak niet weg te denken in geesteswetenschappelijk onderwijs. Om een constructieve discussie op een veilige manier te faciliteren, kun je als docent de volgende aanbevelingen in gedachten houden:

  • Onderscheid feiten en meningen: zorg dat je zelf goed geïnformeerd bent en baseer je in je gesprekken op feiten, officiële standpunten van (inter)nationale overheden en mensenrechtenorganisaties. Feiten kunnen een duidelijk kader schetsen voor het situeren van meningen en gevoelens omtrent actuele ontwikkelingen. Geef waar nodig extra toelichting rond (sociale) media en desinformatie.
  • Overleg met collega’s: bespreek binnen je team hoe jullie omgaan met discussies over gevoelige gebeurtenissen. Niet alleen kunnen jullie onderling waardevol advies en tips delen, het is van belang om op de hoogte te zijn van wat er onder studenten al dan niet speelt.
  • Veroordeel studenten niet om een mening, maar vraag door: door actief te luisteren, maak je een bredere discussie mogelijk waarin studenten elkaar ondanks meningsverschillen kunnen vinden.
  • Beter niet bespreken dan slecht bespreken: Het kan zijn dat je een bepaalde discussie liever niet faciliteert, of in ieder geval uitstelt. Wanneer je inschat dat de gemoederen zó oplopen dat de sociale veiligheid in het gedrang komt, maak dan duidelijk dat de discussie op dat moment niet veilig gevoerd kan worden, en stel deze uit naar een later moment. Ontwijk ook in dat geval het onderwerp niet, maar benoem de noodzaak (en afwezigheid) van een veilige leeromgeving om dit constructief te kunnen bespreken. Vraag eventueel aan studenten om zich thuis voor te bereiden op een vervolggesprek.

De manier waarop je hot moments als docent kunt omvormen in leermomenten is vooral intuïtief en vergt een zekere inclusieve houding en zelfreflectie. Het is daarom ook zeker geen gemakkelijke opdracht: wanneer je echt even niet weet wat te doen, benoem dan in ieder geval het belang van het onderwerp en dat de discussie op een later moment gevoerd zal worden. Op die manier kunnen jij en je studenten zich voorbereiden, en weten studenten dat het conflict en het onderwerp serieus genomen worden.

Bronnen en nuttige links
  • Do’s and don’ts. Ter-info.net, Universiteit Utrecht (2023).
  • Harlap, Y. (2013). Preparing university educators for hot moments: Theater for educational development about difference, power, and privilege. Teaching in Higher Education, 19(3), 217-228.
  • Ramdas, S., Slootman, M., & Van Oudenhoven-Van Der Zee, K. (2019). The VUMixed Classroom Educational Model. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.
  • Warren, L. (2006). Managing Hot Moments in the Classroom. Cambridge, MA: Derek Bok Center for Teaching and Learning.

Vragen, opmerkingen of tips? Best practices delen? Het TLC-FGw biedt graag ondersteuning. Neem contact op via: tlc-fgw@uva.nl.

Plan direct een afspraak in