Mondelinge toetsing werd in het verleden vaak gebruikt. In het hoger onderwijs is deze vorm van toetsing echter steeds minder populair geworden: zo trekt men de efficiëntie en betrouwbaarheid in twijfel. Toch biedt mondelinge toetsing veel mogelijkheden; je kunt bijvoorbeeld makkelijker doorvragen en je bent minder afhankelijk van de beschikbaarheid van tentamenzalen. Daarnaast is het een minder fraudegevoelig alternatief voor toetsen die op afstand worden afgenomen, nu generatieve AI tools volop beschikbaar zijn. Ben je benieuwd hoe je een mondelinge toets efficiënt kan inrichten zodat het niet meer tijd kost dan een schriftelijk tentamen, zelfs bij grotere studentenaantallen? En hoe je inclusiviteit, betrouwbaarheid, validiteit en transparantie waarborgt? Het TLC FGw ging in gesprek met ervaringsdeskundigen en schreef deze handleiding voor mondeling toetsen met informatie en tips.

Lees hier over de ervaringen van verschillende docenten met mondelinge toetsing.

Op deze pagina:
Voor- en nadelen van mondelinge toetsing
Algemene tips
Deel 1. De voorbereiding van een mondeling tentamen
Deel 2. Het toetsmoment zelf
Deel 3. Beoordeling en nazorg

Wat zijn de voordelen van mondelinge toetsing?

Dankzij de directe communicatie tussen docent en student kunnen studenten hun antwoord meteen toelichten.
Door middel van doorvragen kan beter worden vastgesteld of een student de stof daadwerkelijk beheerst en kunnen antwoorden ook deels goed gerekend worden.
De beoordeling gaat snel. Dit levert tijdwinst op.

Klik hier voor meer voordelen.

Studenten met bijzondere omstandigheden, zoals slechtzienden en dyslectici, kunnen beter tegemoet worden gekomen.
Door het een-op-een karakter is de toetsvorm bij uitstek persoonlijk. Studenten willen graag gezien en gehoord worden.
Minder twijfel over originaliteit of authenticiteit van de antwoorden en daarom minder fraudegevoelig dan andere toetsvormen.
De student ontvangt onmiddellijke feedback van de docent.
Mondelinge taalvaardigheid en improvisatievermogen kunnen getoetst worden.
Omdat antwoorden in eigen woorden gegeven moeten worden en de docent kan doorvragen, lokt het mondeling een diepere vorm van leren en meer kritische reflectie van de student uit.

En wat zijn de nadelen?

Het kost veel energie en concentratievermogen voor zowel student als docent.
Objectiviteit in de beoordeling kan onder druk staan als de docent zich onvoldoende bewust is van de rol van irrelevante oordelen over de student, zoals zijn of haar gedrag in het voorafgaande onderwijs.

Klik hier voor meer nadelen.

Bij online mondelinge toetsen kunnen er technische problemen optreden.
Niet geschikt voor het toetsen van schriftelijke taalvaardigheid.
Voor mondelinge toetsing is er minder mogelijkheid voor standaardisering, zoals lengte van het tentamen en het aantal vragen.

Algemene tips:

Bereid studenten goed voor: wat is de gang van zaken, wat kunnen ze verwachten, hoe moeten ze zich voorbereiden? Het kan raadzaam zijn om een vragenuurtje aan te bieden waarin een docent van tevoren precies aangeeft waarover de toets gaat, wat voor soort vragen worden gesteld (enkele voorbeeldvragen illustreren dit nog beter), wat van de studenten wordt verwacht met betrekking tot hun kennis- en vaardigheidsniveau.
Laat de toets beginnen met een globaal overzicht van de onderwerpen die aan de orde komen. Dat heeft als voordeel dat je als docent wordt gedwongen de mondelinge toets inhoudelijk gezien planmatig te laten verlopen.
Zet de opname die je maakt telkens na elke student op stop, zodat je niet lang hoeft te zoeken om iets terug te kunnen horen.
Moeten de studenten hun antwoord fotograferen en indienen? Zorg ervoor dat de studenten in de tussentijd in de Zoom/Teams/ruimte aanwezig blijven totdat je het antwoord hebt ontvangen.

Het organiseren van mondelinge tentamens

Deel 1. De voorbereiding van een mondeling tentamen

Onderdeel		Voordeel	Nadeel
Opzet[1]	Alle studenten worden getoetst met dezelfde tekst en vragen	De toets is voor elke student hetzelfde	Studenten kunnen onderling met elkaar communiceren over de stof en doorvragen is minder goed mogelijk
	Alle studenten krijgen een willekeurige selectie[2] vragen of leerdoelen[3] (eventueel op basis van dezelfde tekst)	Minder fraudegevoelig vanwege randomisatie Indien studenten zelf mogen kiezen: autonomie	Het voorbereiden van meerdere vragensets kost de docent meer tijd. Omdat elke student een andere toets krijgt, moet je zorgen dat de vragen dezelfde leerdoelen toetsen en hetzelfde niveau hebben (eventueel kunnen ze anders gewogen worden)
	De (selectie aan) vragen worden vooraf gecommuniceerd aan de studenten (de tekst of content waarover de vragen worden gesteld, kan wijzigen).	Meer controle in de voorbereiding voor studenten	Minder flexibel om de vragen of vraagformuleringen te veranderen tijdens het tentamen
Moeilijkheidsgraad (volgens Bloom)	Lagere orde: reproductie, begrip en toepassing	Minder fraudegevoelig dan op papier Eenvoudig antwoordmodel mogelijk
Moeilijkheidsgraad (volgens Bloom)	Hogere orde: analyseren, evalueren en creëren	Je kunt tijdens het tentamen de diepte in gaan (doorvragen).	Lastiger om antwoorden te beoordelen en vergelijken.
Toetsingsprocedure	Opname maken (verplicht wanneer één examinator aanwezig is)	Een opname vergemakkelijkt het nakijken en kan als bewijs dienen bij beroep van een student. Tip: neem het mondeling op via Kaltura. De opname moet twee maanden bewaard blijven	Student moet akkoord gaan met het maken van een opname. Het is goed om dat van tevoren in de studiehandleiding te vermelden
Voorbereiding studenten[4]	Het voorbereiden van de studenten op het tentamen tijdens college of via Canvas	Verhoogt transparantie en neemt stress weg: de studenten weten wat er van hen verwacht wordt

[1] Het mondeling tentamen is op verschillende manier vorm te geven, bv. middels een kaartenbak met verschillende vragen, een draaiend rad, bingodraaimolen met nummers, of een vaststaande vragenlijst.
[2] De selectie wordt al dan niet vooraf of tijdens het tentamen bepaald, in samenspraak met de student of niet.
[3] De studenten krijgen een leerdoel toegewezen en dienen te beargumenteren (met eigen voorbeelden) hoe ze aan het leerdoel voldoen.
[4] Studenten voorbereiden op het mondelinge tentamen kan op verschillende manieren: voorbeeldvragen laten zien en deze klassikaal bespreken, instructie geven over de toetsprocedure en de verwachting van studenten tijdens het mondeling toets via Zoom, Teams of op locatie.

Deel 2. Het toetsmoment zelf

Onderdeel		Voordeel	Nadeel
Tijdsduur (zie voorbeelden deel 1: opzet)	‘Kort’ (10-20 minuten)	Relatief snel klaar bij grotere groepen (30-40 studenten). Snelle indruk van mate waarin studenten de leerdoelen beheersen
	‘Medium’ (20-30 minuten)	Maakt het makkelijker om dieper in te gaan op de stof en evt. meerdere toetsonderdelen te behandelen.	Tijdbelasting bij een grote groep studenten (≥25 studenten)
	‘Lang’ (30-40 minuten)	Meerdere toetsonderdelen mogelijk binnen het mondeling Maakt het makkelijker om dieper in te gaan op de stof	Een mondeling van een half uur of langer is ongebruikelijk lang en mogelijk voorwerp van concentratieverlies
IJsbreker	Het mondelinge tentamen beginnen met een ijsbreker of een zogeheten ‘warming up’[5]	De student kan wennen aan de setting en heeft voldoende ruimte om de tentamenvraag of opdracht op zich te laten inwerken. Student voelt zich gezien en gehoord	‘Tijdverlies’ tijdens tentamen
Rol docent(en) tijdens tentamen	Doorvragen en begeleiden	De mogelijkheid van docenten om via doorvragen het antwoord van studenten ‘door te prikken’ en daarmee erachter komen of studenten de leerstof daadwerkelijk beheersen	Te veel helpen om het juiste antwoord te vinden en meteen een waardeoordeel geven (“mooi!” of “goed!”)
Rol docent(en) tijdens tentamen	Selectie aan vragen bijhouden (indien gerandomiseerd per student) en aantekeningen maken	Maakt het makkelijker om achteraf het verloop en de beoordeling van het tentamen te onthouden, onderbouwen en zo nodig te verantwoorden	Vraagt een goede documentatiestrategie (bijvoorbeeld een tabel per student met vinkjes en aantekeningen)

[5] Het ‘ijs breken’ kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door te beginnen met geruststellende woorden, een algemeen introductiepraatje om de student op zijn of haar gemak te stellen of door de student te laten kiezen met welk toetsonderdeel hij/zij zou willen beginnen. Ook kan dit moment worden ingezet om de student de kans te geven in stilte na te denken over een tentamenvraag.

Deel 3. Beoordeling en nazorg

Onderdeel		Voordeel	Nadeel
Moment van beoordelen	Tijdens het toetsmoment beoordelen (vlak na het mondeling)	Het tentamen zit vers in het geheugen, docent hoeft niet na afloop nog te reconstrueren hoe het ging	Geen mogelijkheid voor overleg met collega’s en lastiger om slagingsgrens aan te passen. Mondeling van vorige student heeft mogelijk invloed op de waardering van dat erna
Moment van beoordelen	Na afloop beoordelen	Het mondeling kan worden nabesproken met de co-examinator (indien aanwezig; of op basis van opname)	Berekenen, beargumenteren en communiceren van de beoordeling kost meer tijd. Vergelijking van toetsprestaties onderling is lastig
Beoordelingsmodel (rubric)	Uitgeschreven criteria waarop de student beoordeeld wordt	Door het objectief beoordelen aan de hand van een rubric is het helder waarop de student beoordeeld wordt en wanneer de criteria/competenties behaald zijn. Tip: deel de rubric van tevoren met de student voor extra transparantie	De rubric kan te abstract zijn waardoor het lastig is om te beoordelen
	Intuïtief beoordelen	Net als bij scriptiebeoordeling kan een meer holistische categorie als ‘algemene indruk’ zinvol zijn.	Oordeel is subjectiever waardoor het minder goed ‘hard’ te maken is en te verantwoorden voor evt. accreditatie
	Eén examinator plus opname. Eventueel met twee examinatoren beoordelen, al dan niet synchroon	Aanvullende observaties en controle oordeel door vierogenprincipe.	Duidelijke rolverdeling nodig, beïnvloeding en verschil in oordeel mogelijk

Mondelinge toetsing: handleiding