Het Zichtbare Leerlijnen Programma. De bacheloropleiding Psychologie deelt praktijkervaringen.
Een nieuwe stap in onderwijsinnovatie
 |
Het Zichtbare Leerlijnen Programma (ZLP) met bijbehorende tool is een nieuwe stap in onderwijsinnovatie. Met dit programma verbetert een opleiding de opbouw en samenhang binnen een curriculum. Daarnaast wordt de opbouw ook duidelijk zichtbaar voor studenten, docenten en visitatiecommissies. Na de succesvolle implementatie bij de meeste bacheloropleidingen van FNWI wordt het programma sinds maart 2022UvA-breed aangeboden. Alle UvA-opleidingen kunnen hier vrijwillig aan deelnemen. Afgelopen jaar volgde de bacheloropleiding Psychologie het Zichtbare Leerlijnen Programma. Zij implementeren de tool in hun curriculum dit academische jaar 2023-2024. Onderwijsdirecteur Ingmar Visser vertelt over hun ervaringen met het programma.
|
|
Veel in het Psychologie-programma was impliciet
Onderwijsdirecteur Ingmar Visser hoorde destijds van het Zichtbare Leerlijnen Programma via contacten met de opleiding Psychobiologie. Daar was het hele programma al succesvol afgerond. De mogelijkheid om het Psychologie-curriculum transparanter te maken voor zowel studenten als docenten sprak de opleiding zeer aan.
“Het programma van Psychologie was een goed doordacht programma. We hadden leerlijnen, eindtermen, leerdoelen per vak, etc., maar veel in het programma was impliciet. Het was niet concreet hoe losse vakken en de leerdoelen van die vakken precies bijdroegen aan de leerlijnen binnen het programma en aan de eindtermen. Dat maakte het ook lastig om docenten meer handvatten te geven en duidelijker te maken hoe hun vak zou moeten bijdragen aan het programma. Ook hoorden we geregeld van docenten dat studenten aangaven dat ze bepaalde kennis of vaardigheden nog niet hadden behandeld. Terwijl dat wel de bedoeling was omdat er in het vak van de betreffende docent op werd voortgebouwd. Het was dan lastig voor de docenten precies aan te geven in welk vak de stof al was behandeld. Ook studenten zagen niet altijd de samenhang binnen vakken en leerlijnen in het programma. Studieadviseurs spraken soms studenten met bijzonder veel stress voor het afstudeerproject. Ze realiseerden zich niet hoezeer ze binnen het programma al waren voorbereid op een dergelijk onderzoek en hoezeer de opbouw binnen het programma toewerkt naar het afstudeeronderzoek.”
11 leerlijnen en 11 leerlijncoördinatoren
| “De bacheloropleiding Psychologie kent 11 leerlijnen, allemaal behoorlijk omvangrijk. Vandaar dat we gekozen hebben voor 11 leerlijncoördinatoren. Het leek ons namelijk niet reëel dat één persoon meerdere leerlijnen zou coördineren. De verschillende leerlijncoördinatoren waren verantwoordelijk voor de precieze omschrijving en invulling van hun leerlijn. Het was heel belangrijk dat zij overleg hadden met de docenten die een vak geven dat een bijdrage levert aan hun leerlijn. Meestal gaat het daarbij om een groot aantal vakken en dus een groot aantal docenten. Die overleggen kostten dus veel tijd, maar zijn belangrijk om te zorgen dat iedereen binnen de leerlijn op één lijn zit of komt.“
“De tijdsbesteding voor de leerlijncoördinatoren was veel, maar vooraf goed ingeschat door de twee begeleiders van ons traject. Dat betekende dat we ruim op tijd op zoek konden gaan naar de meest geschikte persoon voor elke leerlijn. En dat we ervoor konden zorgen dat deze mensen tijd hadden voor dit programma. In dat kader raden we iedere opleiding aan in een vroeg stadium een planning te maken, bijvoorbeeld een half jaar voor de start van het programma. Zo maak je het mogelijk om de meest geschikte mensen vrij te spelen.” |
|
Traject van 9 maanden
“Na de voorgesprekken hebben we zes bijeenkomsten gehad; telkens met ongeveer 4 à 5 weken ertussen (plus de zomervakantie). Al met al heeft het programma naar schatting zo’n 9 maanden geduurd. Dat was bij onze opleiding nodig. Ik schat in dat het korter kan bij opleidingen met minder leerlijnen of minder staf. Psychologie is nu eenmaal een erg grote afdeling. Bij ons waren 11 docenten betrokken. Elk met een eigen leerlijn om te coördineren waarbij veel overleg nodig was met de docenten die betrokken zijn bij de betreffende leerlijn. Zoveel leerlijnen binnen een opleiding komt niet vaak voor: bij ons is het mogelijk voor studenten om uit zeven verschillende specialisaties te kiezen. Elke specialisatie bestaat uit zo’n 48 ECTS, bijna een jaar aan onderwijs dus. Dat betekent dat je ook zou kunnen zeggen dat we buiten twee gemeenschappelijke jaren ook zeven opleidingen van een jaar hebben. Natuurlijk heeft dat als gevolg dat er meer leerlijnen zijn dan bij opleidingen met minder differentiatiemogelijkheden. Als onderwijsdirecteur hield ik de grote lijnen in de gaten. Voor elke bijeenkomst hadden de beleidsmedewerker van de bachelor en ik bovendien een voorgesprek met de programmabegeleiders.”
Soepel traject door bijzonder goede begeleiding
 |
“Het traject liep soepel! De begeleiding was bijzonder goed. Er was duidelijk veel ervaring en kennis. Lastige zaken werden niet onder het tapijt geschoven maar kregen aandacht. Vragen werden uitgebreid behandeld en er werd heel goed meegedacht over de ingewikkeldheden bij onze opleiding. De groepsbijeenkomsten waren bovendien bijzonder goed gestructureerd en doelgericht. De leerlijncoördinatoren kregen buiten de groepsbijeenkomst de mogelijkheid om vragen te stellen en kregen heldere, bruikbare feedback op hun voorstellen.” |
Vakleerdoelen en eindtermen geschreven met behulp van de taxonomie van Bloom
“We hebben de leerlijnen nu heel zorgvuldig en uitgebreid beschreven. Op basis daarvan zijn ook de eindtermen herschreven. Daarnaast zijn voor een flink deel van de vakken de vakleerdoelen herschreven. Overigens hadden we ook al goed omschreven vakleerdoelen en eindtermen. Maar die waren omschreven volgens een andere taxonomie, waar wij al een jaar of tien mee werkten. Tijdens het programma wordt gewerkt met de taxonomie van Bloom. De vraag of we daadwerkelijk zouden overstappen op een andere taxonomie was een belangrijke hobbel. Dit is overigens in alle openheid besproken en we zijn vol geduld geholpen bij het nemen van deze hobbel. We zijn nu overgestapt naar de taxonomie van Bloom.”
“Tot nu toe zijn er geen grote veranderingen in het curriculum geweest. Tijdens het programma is in kaart gebracht hoe de opleiding op dat moment in elkaar zat. Er zijn dus wel herformuleringen gedaan van vakleerdoelen (invoering taxonomie Bloom ipv onze vorige taxonomie), leerlijnen en eindtermen, maar deze hebben nog nauwelijks concrete repercussies op de vakken. Komend jaar zal dat wel zo zijn. Dit gaat natuurlijk in overleg met de betrokken docenten. We verwachten dat hier positief op gereageerd wordt.”
Vervolg na het programma en jaarlijks onderhoud
“Zelfstandig verder gaan is absoluut mogelijk en dat doen we ook. Tijdens het traject hebben we alle handvatten gekregen die daarvoor nodig zijn. Aan de andere kant hebben de trajectbegeleiders zo’n welkome houding dat we bij eventuele vragen zonder aarzelen contact opnemen. We zijn momenteel bezig met het werken aan de leerlijnen waarvan is gebleken dat ze nog niet 100% gedekt worden door vakken in onze opleiding. Voor sommige leerlijnen vergde dat kleine aanpassingen die al tijdens het programma zijn opgepakt. Voor andere leerlijnen kost het meer tijd. Verder hebben we de Curriculum Commissie opgericht. Een nieuwe commissie die ongeveer drie keer per jaar samenkomt, of vaker als dat nodig is. Hierin zitten alle leerlijncoördinatoren en ik als onderwijsdirecteur. Het idee is dat de Curriculum Commissie de komende tijd de leerlijnen waar nog verder aan gewerkt moet worden aanpakt. Uiteraard is de specifieke leerlijncoördinator in the lead. Daarnaast geeft de Commissie advies over het up to date houden van de opleiding. Volgend jaar gaan we bijvoorbeeld nadenken over de vraag in hoeverre we de vaardigheid om te programmeren onderdeel willen maken van de opleiding. De commissie zal zich ook buigen over hoe om te gaan met AI zoals ChatGPT.”
Tips |
“Het is bijzonder goed voor een opleiding om onder leiding van mensen met kennis van zaken de hele opleiding door te nemen. Van vakleerdoelen tot leerlijnen naar eindtermen en andersom. Het geeft meer duidelijkheid over de structuur van de opleiding voor zowel studenten als docenten. Maar ook voor visitatiecommissies. Het programma bood handvatten en begeleiding die dit makkelijk hebben gemaakt. Veel makkelijker dan wanneer we dit zelf hadden aangepakt. Het is een dusdanig onoverzichtelijke grote taak dat het veel moed vergt om eraan te beginnen. Weten dat je wordt begeleid door experts met ervaring in het succesvol doorlopen van het programma maakte dat we daadwerkelijk aan de slag zijn gegaan.”
“Reserveer wel voldoende tijd voor het traject. Zorg dat de mensen die mee gaan doen aan het programma voldoende tijd/ruimte hebben om er echt tijd aan te kunnen besteden! Begin desnoods iets later dan je zou willen als het tijd kost om de betrokken mensen vrij te spelen. Zij moeten praten, overleggen en discussiëren met alle docenten van vakken die een bijdrage leveren aan hun leerlijn. Dat kan groepsgewijs of individueel, maar het kost tijd. Terugkoppeling en verder overleg kost ook tijd. Maar dit overleg vormt de pijler onder de leerlijn. Wat je niet wilt is een papieren werkelijkheid. Ook na afronding van het programma is er jaarlijks “onderhoud” nodig: elke leerlijncoördinator moet in de gaten houden of er wijzigingen zijn in de voor de leerlijn relevante vakken en of dat repercussies heeft voor de leerlijn. Hoewel het programma bij ons dus “af” is, blijft aandacht nodig.” |
|
 |
Meer weten over het Zichtbare Leerlijnen Programma
Wil je meer lezen over het programma? Check dan tlc.uva.nl/zlp.
Wil je trainer worden binnen het Zichtbare Leerlijnen Programma? Bekijk de vacature.